In gesprek met Jan Taal, gz-psycholoog en oprichter van de Amsterdamse School voor Imaginatie.
‘Alles wat we in het leven doen wordt aangestuurd door het beeld ervan. De innerlijke beeldenwereld is het speelveld van onze drijfveren, verlangens, mogelijkheden en belemmeringen.
Imaginatie geeft toegang tot deze innerlijke beeldenwereld en daarmee tot onze vitale levensbronnen en zelfverwerkelijking’, aldus Jan.

Hoe ben jij in aanraking gekomen met imaginatie?
‘Ik heb na mijn middelbare school veel over de wereld gereisd en kwam met verschillende culturen, milieus en religies in aanraking. De mens in al zijn aspecten interesseerde mij. In mijn zoektocht kwam ik vaak (onverwacht) teksten van de psycholoog Jung tegen. Zijn visie op de mens sprak mij aan en heeft mij uiteindelijk terug naar Nederland gebracht, waar ik de studie klinische psychologie ging volgen.
Ik voelde me in die studie erg aangetrokken tot de relatief onbekende stroming van de psychosynthese; een mens heeft een onbewuste, ik noem dat het Grotere Zelf, waarin al zijn drijfveren, talenten, mogelijkheden, verlangens en trauma’s huizen en waartoe ook de creatieve en spirituele bronnen behoren. Daar kwam ik in aanraking met de techniek van de imaginatie (het aanspreken van de verbeelding) en ik was er meteen door gegrepen. Ik zag dat er door gebruik te maken van de verbeelding van de mens,  diepere lagen konden worden aangeboord die enorm krachtig en helend zijn, komende uit de boven-tijd-en-ruimtelijke dimensie die in ieder van ons aanwezig is.
In mijn werk als psycholoog ben ik die imaginatie meteen gaan toepassen en ik ben nog steeds razend enthousiast over de heilzame werking ervan.
In 1985 heb ik de Amsterdamse School voor Imaginatie opgericht om andere mensen door middel van cursussen en trainingen in aanraking te laten komen met deze techniek.’

Wat is imaginatie precies?
‘Imaginatie is een techniek die je kunt gebruiken bij coaching, counseling, in therapiesessies of op andere gebieden waar sprake is van menselijke communicatie of transformatie.
Deze techniek geeft toegang tot wie we werkelijk zijn. Alles wat een mens in zijn verbeelding tegenkomt, vertegenwoordigt iets van zijn innerlijke wereld, de vijfde boven-tijd-en-ruimtelijke dimensie. De vijfde dimensie is eigenlijk het domein waar jouw identiteit te vinden is; je verlangens, je behoeftes, je talenten, maar ook je trauma’s. Alles wat jou stuurt – althans beïnvloedt- kun je daar vinden.
Dus als je iets wilt veranderen, ontwikkelen en verder wilt komen dan ga je naar die dimensie toe. Ik zeg altijd, als je iemand wilt leren kennen, leer dan zijn verbeelding kennen.
Je komt de techniek van de imaginatie overigens al duizenden jaren overal op de wereld tegen in rituelen, kunst en symboliek, in prehistorische grotschilderingen. Er is sprake van een universaliteit in heel veel beelden. In alle landen van de wereld staat bijvoorbeeld het ei voor hetzelfde; bescherming en nieuw leven.’

Kun je uitleggen hoe imaginatie precies werkt?
‘Als iemand bij mij komt met een hulpvraag, kijken we eerst samen naar wat hij precies wil. Hoe gaat het met hem? Waar wil hij aan werken? Misschien wil hij zijn angst, boosheid of onzekerheid onderzoeken of een vaardigheid of kwaliteit ontwikkelen. Vervolgens kijken we naar wat hij nodig heeft op dit te kunnen doen.
Ik probeer die persoon vervolgens via zijn eigen beelden te helpen. Komt iemand bijvoorbeeld bij mij in verband met angstaanvallen, dan vraag ik hem om te ontdekken welk beeld erbij past. Die beelden die zich dan aandienen komen uit het Grotere Zelf van de mens. Ik vraag hem vervolgens om zich te focussen op dat beeld en er ontspannen contact mee proberen te maken. Lukt het om ontspannen, goed in het hier en nu geankerd, contact met het beeld te maken, dan ontwikkelt het beeld zich verder; er ontstaan nieuwe, meestal helpende beelden, die de persoon nieuwe energie en oplossingen kunnen bieden. In de verbeelding kan namelijk alles.
Door middel van vragen en bepaalde technieken probeer ik die persoon te laten ontdekken wat de beelden hem brengen en wat hij nodig heeft om zichzelf verder te kunnen ontwikkelen.
Vervolgens bekijken we samen hoe datgene wat iemand ervaren/gezien heeft toegepast kan worden in zijn dagelijks leven.
Ik nodig mensen uit om de beelden in een expressieve vorm te uiten, bijvoorbeeld door ze te tekenen, zodat ze concreet worden én de ontwikkeling die iemand meemaakt goed zichtbaar wordt.
Ik geef mensen ook altijd thuiswerk mee. Het is belangrijk dat de beelden omgezet worden in concrete stappen. Hoe meer mensen er mee gaan doen in de praktijk van hun dagelijkse leven, hoe meer ze het zich eigen maken.
Imaginatie of verbeelding zonder er concrete stappen aan te koppelen en te integreren in het dagelijks leven leidt niet tot verandering. Het blijft dan hooguit bij een tijdelijke fijne ervaring.’

Kun je een paar imaginatie-technieken noemen?
Het imagineren van een goede en veilige plek is een mooie start voor mensen met weinig ervaring. Ik gebruik liever de term imagineren dan visualiseren, want imaginatie is zoveel meer dan visuele beelden. Imaginatie betreft alle innerlijke zintuigen; geluid, klank, geur, sfeer, reuk, intuïtieve gevoelens, etc.
Na het doen van een aantal ontspanningsoefeningen word je uitgenodigd om je voor te stellen dat je op een aangename plek bent waar het goed is en waar je je veilig voelt. Door gebruik te maken van alle zintuigen verdiept je ervaring. Wat hoor je, wat ruik je? Voel je iets of misschien proef je wel iets? Hierdoor krijgt het beeld steeds meer intensiteit, zeker als je er later ook nog een tekening van maakt of het in een andere expressieve vorm giet. Hierdoor kun je het beeld later heel makkelijk oproepen en hetzelfde veilige gevoel ervaren.

Ik werk ook graag met symboolkaarten. Dat werkt goed voor mensen die moeilijker bij hun eigen beeld kunnen komen. Ik vraag iemand dan om een symboolkaart te kiezen die hem aanspreekt in het kader van het thema dat hij wil ontwikkelen.
Deze kaart wordt dan gebruikt als ingang. Vervolgens vraag ik hem uit om de kaart voor zich neer te zetten en ernaar te kijken. Daarna nodig ik hem uit om zijn ogen dicht te doen en te kijken naar hoe het beeld van de symboolkaart zich ontwikkelt. Er gebeurt dan vaak iets met het beeld; het verandert langzaam tot een eigen beeld dat anders dan of een vervolg op de symboolkaart kan zijn.
Op deze manier komt iemand bij zijn eigen innerlijke beeldenwereld, die iets van hemzelf vertegenwoordigd. Dit geeft prachtige inzichten en kans op verdere persoonlijke ontwikkeling.

Hoe krachtig is imaginatie eigenlijk?
De kracht van de verbeelding is enorm. Er komen ook steeds meer (wetenschappelijke) onderzoeken die dat aantonen.
Er is bijvoorbeeld een groot onderzoek gedaan met een groep mensen die trainden op het werpen van een bal in een basket. De deelnemers waren in drie groepen verdeeld; groep 1 oefende de worp met een echte bal, groep 2 oefende in de verbeelding en groep 3 oefende helemaal niet. Toen de resultaten werden gemeten, kwam groep 1 er als beste uit. Groep 2 volgde, maar het verschil was niet groot. De derde groep bakte er veel minder van.
Dit onderzoek, net als vele andere studies, toont aan dat de verbeelding de hersenen sterk kan activeren en men zich iets via zijn verbeelding eigen kan maken.

Een ander voorbeeld van de kracht van de imaginatie zie ik in mijn werk met kankerpatiënten. Ik doe dit al tientallen jaren en heb inmiddels een toolkit ontwikkeld waar (ex)patiënten mee kunnen werken. Daarin zitten allemaal laagdrempelige verbeeldingsoefeningen en praktische informatie.
Het doel is iemand weerbaarder en mentaal en mogelijk fysiek vitaler te maken, waardoor hij beter met de ziekte om kan gaan. Er zijn inmiddels drie boeken verschenen waarin verbeeldingswerk van mensen met kanker te zien is. Tevens zijn er drie exposities geweest  ‘Kanker in Beeld’ waarin allerlei expressievormen van poëzie, schilderijen, theater tot muziek te zien en horen was. Als je daar naar kijkt en luistert en de verhalen die daarbij horen leest, ervaar je de enorme kracht van de verbeelding.

Heb je voor jezelf nog een beeld voor de toekomst?
Ik speel al lange tijd met het idee om een programma te ontwikkelen voor scholen, waarin kinderen leren om dichtbij zichzelf te blijven. Waarin ze gestimuleerd worden om contact te houden met hun binnenwereld via de verbeelding, want dáár ligt hun eigenheid, hun talent, hun kracht en hun creativiteit.
Ik heb de indruk dat kinderen nu al op zeer jonge leeftijd van zichzelf wegdrijven onder andere door de beïnvloeding van de digitale wereld en door de overmatig grote nadruk in het onderwijs op cognitieve vaardigheden.
Hoe meer een kind/mens in contact staat met zichzelf, des te sterker is hij!